شاه نعمت الله ولی کوهبنانی
عارف و شاعر معروف قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری ایران كه عده ای محل تولد او را حلب و عده ای كوهبنان دانسته اند. ولی آن چه مسلم است این كه مدت ها در کوهبنان می زیسته است و خود در این باره گفته است:« صورتم در كوهبنان و معنیم در كوه قاف صوفیان صاف را خوش مرحبایی می زنم»
معصوم علی شاه در كتاب طرائق الحقایق می نویسد : «زمانی كه شاه نعمت الله ولی در كوهبنان بود به مزار شیخ برهان الدین می رفت و…».
شاه نعمت الله ولی قدس سره از اقطاب بزرگوارو عرفای مشهور قرن 8 و 9 هجری ست كه چراغ تصوف اسلامی را در عصر خویش فروغ تازه ای بخشید . شاه نعمت الله ولی در روز دوشنبه چهارم ربیع الاول 731 ه. ق در شهر جلب متولد شد . والد ماجدش جناب میرعبدالله از بزرگان قوم عرب و مرشدان وقت بود و مادرش از خوانین شبانكاره فارس . نسبت ایشان به 19 واسطه به حضرت رسول (ص) می رسد چنان كه خود او می فرماید:
نوزدهم جد من رسول خداست آشكار است نیست پنهانی(1)
1) كتاب: كلیات اشعار شاه نعمت الله ولی، مصحح: دكتر جواد نوربخش، ناشر: خانقاه نعمت اللهی تهران – اردیبهشت 69 ش
بیش از صد سال از عمر پرثمر سید نورالدین نعمت الله كوهبنانی كرمانی هم زمان با دوران غنای فرهنگی و هنری عصر تیموری و آغاز عهد صفوی است كه طلیعه حیات تازه سیاسی نعمت الله توأم با تحصیل علوم زمان مخصوصاً علوم ادبی، دینی و اصول عرفان بوده و گذشته از وجهه ای كه شاه نعمت الله ولی در دوران گوركانیان یافته به یقین هیچ یك از عرفای آن زمان به دست نیاورده اند . كرامات زیاد، تربیت مریدان و شاگردان بی شمار، تألیف و ترجمه رسالات فراوان و سرودن هزاران بیت شعر عرفانی، از او شخصیتی ممتاز و منحصر به فرد ساخته است.
گر به قدر همتش سازی سرایی مختصر چهار دیواری به هفت اقلیم در باید كشید
نعمت الله را اگر خواهی كه مهمانی كنی سفره ای گردجهان سر تا به سر باید كشید
یكی از كرامات شاه نعمت الله ولی این بوده كه گفته اند لقمه حرام از گلوی سید پایین نمی رود . امیر تیمور برای آزمایش این امر، خان سالار خود را امر نمود كه از ممر حرام طبخی برای سید ترتیب دهند. خان سالار به درب دروازه رفته می بیند پیر زنی، بره ای به همراه دارد به زور و ستم از او می گیرد و با همین بره طعامی ترتیب می دهد و در حضور امیر به خدمت سید می آورد و سید تناول می كند. امیر میپرسد حلال بود یا حرام . گفت بر من حلال و بر شما حرام، امیر با غضب جریان به دست آوردن بره را میپرسد تا حقیقت بر او معلوم شود . در همین موقع پیرزن برای شكایت و داوری از سرقت برهاش نزد امیر میآید و میگوید پسرم به سرخس رفته بود و من از سلامتی او نگران بودم شنیدم كه نعمت الله به هرات آمده نذر كردم اگرپسرم به سلامت باز آید این بره را به جهت سید ببرم.
اگر گنجی طلب داری كه در ویرانه ای یابی بیا و نعمت الله را به شهر كوهبنان بنگر
جناب شاه از دوران كودكی استعدادی شگفت انگیز برای درك معارف و كشف معانی داشته چنانچه در همان دوران قرآن را حفظ كرده بود:
مرا علی كه اندر سینه دادند یقین می دان كه آن درسی ندادند
به سه حالی مرا گردید معلوم كه تیغ چله را درسی ندادند
شاه نعمت الله ولی مسافرت های زیادی در جستجوی شیخ خود كرد تا سرانجام خدمت شیخ عبدالله یافعی در یكی از مساجد مكه معظمه رسید و در اولین ملاقات خود را قطره ای و شیخ را دریایی دید.
شاه نعمت الله ولی هفت سال مرشد خود شیخ عبدالله یافعی را خدمت كرد و از محضرش كسب فیض نمود و از بركت انفاس او از شاگردی به استادی و از مریدی به مرادی رسید و پس از جناب شاه بود كه این سلسله از معروفیه به نعمت الهی معروف گردید.
پس از ترخیص از محضر جناب شیخ عبدالله یافعی دومین دوره سفر طولانی شاه نعمت الله ولی به ممالك مختلف آغاز گردید. لیكن این بار نه به عنوان طالبی تشنه لب كه برای یافتن انسانی كامل طریق می كند، بلكه به عنوان مرشد كامل و قطب وقت هر كجا تشنه لبی می یافتند از بركت انفاس خویش سیراب می كردند و طالبان را دستگیری می فرمودند و درد عاشقان حقّ را تسكین می بخشیدند. مسافرت های جناب شاه ابتدا به مصر، پس از آن به ماوراء النهر و مدتی در شهر سبزوار نزدیك سمرقند ساكن شدند و قبل از آن كه اسباب نگرانی بیهوده او فراهم شود ، جناب شاه مصلحت در آن دید كه از شهر سبزوار عزیمت كرده به هرات سفر كند.
در هرات با نوه جناب میرحسینی هروی ازدواج كرد و ثمره این ازدواج برهان الدین خلیل الله (متولد755) بود كه پس از شاه به مقام قطبیت سلسله نعمت الله رسید و عمر معنوی پدر و پیر خود را جاویدان ساخت.
جناب شاه از هرات به مشهد سفر كردند و مدتی در تفت یزد رحل اقامت افكندند و سرانجام در كوهبنان سكنی گزیدند و پس از مدتی به كرمان و از آن جا به ماهان رفتند.و حدود 25 سال آخرعمر خویش را گاه در كرمان و گاه در ماهان سپری كردند.
شهرت شاه نعمت الله ولی به اقصی نقاط ایران و هندوستان رسید و احمدشاه بهمن از دكن تقاضا كرد كه شاه به هندوستان سفر كند و ایشان نواده خویش را به هندوستان فرستاد تا مقدمات انتقال سلسله شاه نعمت اللهی و مسافرت شاه خلیل الله به دكن فراهم آید.
جناب سید قریب صد سال زندگی كرد و سرانجام در روز پنج شنبه 23 ماه رجب 832 ق. و بقولی 834 ه .ق كران خرقه تهی كرد و جنازه اش به وسیله خلفا و خادمان و درویشان و اكابر شهر تا ماهان دوش به دوش حمل و در آن جا به خاك سپرده شد.
غزلی در این باره سروده شده كه اینك به آن می پردازیم:
اگر سودای ما داری، ز سودای جهان بگذر وگر ما را هوا داری، ز سود و از زیان بگذر
خیال این و آن بگذار اگر ما را طلب داری چه بندی نقشِ بی حاصل بیا از این و آن بگذر
خرابات است وما سرمست وساقی جام می بردست اگر می نوشیش بستان و گرنه خوش روان بگذر
حیات طیبه جویی زمانی همدم ما شو بهشت جاودان خواهی به بزم عاشقان بگذر
بیا گر عشق می بازی كه ما معشوق یارانیم برو گرعاشق مایی رها كن دل، زجان بگذر
در آب دیده ی ما جو خیال آن كه می دانی قدم بر دیده ی ما نه ز بحر بیكران بگذر
اگر گنجی طلبكاری كه در ویرانه ای یابی بیا و نعمت الله را به شهر كوبنان بگذر
تصویر شاه نعمت الله کوهبنانی
مسافرت شاه نعمت الله ولی به كوهبنان و ولادت سیدخلیل االله در آن سامان
شاه نعمت الله ولی بعد از آن كه در شهر هرات نوه دختری میرحسین هروی را به عقد نكاح درآورد به سوی كوهبنان كرمان عزیمت كرد و مدتی در آن جا اقامت گزید و در تاریخ 775 ه.ق یگانه فرزند او سید برهان الدین خلیل االله در همان دیار قدم به عرصه وجود نهاد.
عبدالعزیز واعظی در این باره چنین نوشته است: «… بعد مدتی چند از شهر هرات انتقال فرموده ظل بارگاه شیخوخیت و سایه سایبان سجاده گاه قطبیت در شهر كوهبنان انداختند … و مسكن ساختند، آن جا بندگی سلاله پاك علامه چالاك ، بحر معانی ، نعان ثانی ، سلطان شرفا، برهان عرفا … مخدوم زاده ، زبده خانواده ، میرزا خلیل االله سلمه االله تعالی متولد شدند، چنانچه حضرت معلاء امیر مولود، نامه بندگی امیر را تصنیف كرده اند، این است:
از قضای خدا[ ی ] عزو جل حی قیوم قادر سبحان
نیم ساعت گذشته بود از روز روز آدینه در مه شعبان
یازدهم بود ماه [ و ] وقت شریف ماه در حوت و مهردر میزان
پنج و هفتاد و هفتصد از سال رفته در كوهبنان كه ناگاهان
میربرهان دین خلیل االله آمد از غیب بنده را مهمان
خیرمقدم برآمد از عالم مرحبایی شنودم از یاران
كسب او باد علم ربانی حاصلش باد عمر جاویدان…»
عبدالرزاق كرمانی هم در این باب چنین آورده:
«… بعد از آن (ازدواج درشهرهرات) به جانب دارالامان كرمان ، حماها االله عن نوائب الزمان میل فرمودند و اول ظل همایون بر مفارق اهل كوهبنان ، كه از بلوكات معتبر كرمان و ممتاز به كثرت اثمار از سایر آن دیار است، انداخته و حضرت (مرتضای) ممالك الاسلام مقتدای طوایف الانام، صاحب الحكم … و الداین و الجاه سید برهان الدین خلیل االله در كوهبنان متولد شده…».
مسافرت های شاه نعمت الله ولی پس از اقامت در كوهبنان و حوادث زندگی او از سنه 775 ه.ق بعد از فحوای كلام عبدالرزاق كرمانی و ملامحمد مفید مستوفی بافقی چنین برمی آید كه شاه ولی دركوهبنان نیز مانند دیگر بلاد، به رسم معهود و سنت مألوف ، به عبادت و ریاضت می پرداخته و غالباً به نواحی كوهستانی كه برای این منظور مناسب و از ازدحام خلایق دور بوده [ تخت شاه نعمت االله بلندترین نقطه كوه داودان ] می رفته است.
عبدالرزاق كرمانی در اشاره به همین معنی نوشته : « … در ایام اقامت كوبنان، حضرت مقدسه به مزار شیخ برهان الدین فرمودندی و چون به دروازه االله اكبر كوبنان رسیدندی گاهی نعل برهنه ساختندی …و به كوهی كه نزدیك است به مزار (كوه خانقاه) بالا می رفته اند و محلی معین هست كه به طریق تبرك مخلصان روند و نماز (گزارند) و توجه كنند بنابر آن كه حضرت مقدسه آن موضع را ممتاز ساخته در آنجا بسیار می بوده اند و آن را «تخت امیر» (تخت لطیفی ) گفتندی و خلوت امیر در ظهر خانه خاصه حضرت مقدسه است در كوبنان …»
باید دانست كه شاه نعمت الله ولی در همان حالی كه به عبادت و ریاضت اشتغال داشت از نشر و اشاعه تعالیم عرفانی و ارشاد و هدایت مردم غفلت نمی ورزید، چنان كه در مدت توقف در كوهبنان ، بنا به همین شیوه خاص صوفیانه، بساط ارشاد و هدایت گسترد و به تعلیم و تربیت خلق پرداخت . طالبان و مسترشدان هم از اطراف و اكناف به جهت كسب فضایل و كمالات به حضورش می شتافتند و برای حل دقایق و مشكلات معنوی و درك اسرار و لطایف عرفانی از وی استمداد میكردند.
صاحب جامع مفیدی به نقل از رساله سوانح الایام فی مشاهدات الاعوام تالیف مولانا صنع االله نعمت الهی در این باب چنین آورده است: «… در كوبنان بسی درویشان از اطراف بلاد ایران به مقصد ملازمت آن هادی روح ملكوت آمده، دست مریدی در دامن متعابعتش زده، حلقه فرمانبرداری در گوش جان كشیدند از آن جمله (عمادالدین) علی و سید نظام الدین احمد كه مدرس و فقیه شیراز بودند. از شیراز به خدمت آن حضرت آمده التماس بیعت و تلقین ذكر نمودند…»
عبدالرزاق كرمانی همین مطلب را قریب دو قرن پیش از مؤلف جامع مفیدی چنین بیان كرده : «… از جمله مشاهیر خلفا، حضرت سیدالمحدثین و سند المفسرین ، سید حاجی نظام احمد شیرازی است كه اكثر ایام به صیام و لیالی به قیام گذرانیده و به درس حدیث و تفسیر و تذكیر و هدایت طالبان و بندگان حق اشتغال داشته و به جمع بین حقایق التفسیر و دقایق التاویل متوجه بوده ، در كوبنان با برادر بزرگ خود سید عمادالدین علی به خدمت حضرت مقدسه رفته … حضرت سیدنظام الدین احمد می فرموده اند كه : اشكالی چند عظیم در بعضی مسایل توحید و معارف تصوف بود و مكنون خاطر آن كه هر وقت مجال شود، استفسار و استكشاف نماییم
وقتی رساله ای از مصنفات خویش و ظاهراً رساله رموزات دادند كه این را مطالعه كن، چون امعان نظر در آن نمودم ، تمامی مشكلات من حل شد . … و دیگر می فرمودند كه : من و برادرم متردد بودیم كه آیا حواله هر یكی چه و به كجا باشد؟ فرمودند : حواله تو به شیراز است و حواله او به هند و همچنان شد . پس هر دو بیعت كردند و ارادت نمودند و توبه و تلقین ذكر به كیفیتی كه مذكور و مسطور می گردد فرا گرفتند.(2)
2)دكتر حمید فرزام ، تحقیق در احوال و نقد آثار و افكار نعمت االله ولی ، ص 92
در جای دیگر نوشته : «… حضرت معارف دستگاه … خواجه صاین المله والدین علی (تركه اصفهانی) با حضرت زیده الكاملین … مولانا شرف الدین علی (یزدی) در خطه كوبنان به صحبت با كرامت ارشاد افادت شاه نورالدین نعمت االله رسیده اند و بعد از بسط بساط انبساط و ارادت معاودت نموده اند …»
از آن چه به شرح گفته آمد معلوم گردید كه در مدت اقامت شاه ولی در كوبنان، طالبان حقیقت از هر صنف و جماعت برای كسب فیض و معرفت به محضر وی روی می آوردند و پس از فراگرفتن آداب تصوف و طی مراحل سیر و سلوك به شهر و دیار خود مراجعت می كردند . یا به جهت ارشاد و هدایت خلایق به امر و اجاره مرشد كامل مكمل به بلاد اطراف می رفتند …
جهت رعایت ایجاز به نقل غزلی كه در كوبنان در همین باره سروده، می پردازیم و اینك غزل مزبور:
اگر سوداری ماداری، زسودای جهان بگذر وگر ما را هواداری، زسود و از زیان بگذر
خیال این و آن بگذار اگر ما را طلب داری چه بندی نقش بی حاصل بیا از این و آن بگذر
خرابات است و ما سرمست و ساقی جام می بردست اگر می نوشیش بستان و گرنه خوش روان بگذر
حیات طیبه جویی زمانی همدم ما شو بهشت جاودان خواهی به بزم عاشقان بگذر
بیا گر عشق می بازی كه ما معشوق یارانیم برو گر عاشق مایی رهاكن دل، زجان بگذر
در آب دیده ما جو خیال آن كه می دانی قدم بر دیده ما نه زبحر بیكران بگذر
اگر گنجی طلبكاری كه در ویرانه ای یابی بیا و نعمت االله را به شهر كوبنان بگذر
خانقاه و خانقاه نشینی مدت ها از رونق خاصی برخوردار بود و كم كم از رونق افتاد . تا حدود سال 1330 ه.ش دست كم اكثر روزها مجالس وعظی در خانقاه تشكیل می شد و آخرین نفری كه كم و بیش خانقاه را باز نگه می داشت حاج درویش پارسا بود. ( متوفی 1337 ه.ش)
آرامگاه شاه نعمت الله ولی کوهبنانی:
آرامگاه یا آستانهٔ شاه نعمت الله ولی بنایی مربوط به دوره تیموری است که در شهر ماهان در استان کرمان جای گرفته‌است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اولین بنا که گنبد خانه می‌باشد در سال ۸۴۰ قمری و در زمان شاهرخ تیموری و آخرین توسعه آن در سال ۱۳۸۴ هجری قمری بوده است، مساحت این آرامگاه ۳۵٬۰۰۰ مترمربع است.
معماری:
این بنا که امروزه ۳۲۰۰۰ مترمربع مساحت دارد، در آغاز به شکل یک تک بنا با گنبدی بلند بر فراز فضایی چهار گوش درون باغ بزرگی بوده که در دوره‌های بعدی بناهای دیگری در کنار آن ساخته شده‌است. عمارت تاریخی مرقد شاه نعمت‌الله ولی، صحن‌ها و رواق‌های پیرامون آن نزدیک به شش هزار متر مربع گستردگی دارد. این عمارت آمیخته‌ای هنر معماری شش سده اخیر است.
آرامگاه در آغاز یک تک بنا در میان باغی پهناور بود و در نمای بیرونی خود از تزئینات نماسازی و کاشیکاری بهره‌مند بوده‌است. هم اینک نیز بخشی از این نماسازی با کاشیکاری معرق و زیبا با نقش اسلیمی و رنگهای لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید و زرین در سر در باختری مقبره دیده می‌شود. دو گلدسته بلند، رواق شاه عباسی و دارالحفاظ، سردر محمد شاهی، صحن وکیلی، صحن اتابکی و صحن میرداماد از دیگر بخش‌های آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی هستند.
نمای بیرونی
بنا و باغ آرامگاه از دو طرف به خیابان منتهی می‌شود. در جاده عمومی که در گذشته از میان شهر عبور می‌کرده جلوخان وسیعی در سمت چپ دیده می‌شود. این جلوخان به شکل نیم دایره است و نزدیک به ۳ متر از کف جاده ارتفاع دارد. این جاده در واقع رودخانه قصبه و یا گذرگاه دو رودخانه است و برای جلوگیری از خطر رودخانه این جلوخان مرتفع را ساخته‌اند. در وسط این جلوخان حوضی دیده می‌شود و درخت چنار کهنسالی نیز در سمپ چپ جلوخان قرار دارد که از خطر سیل سال ۱۳۱۱ این شهر نیز جان به دربرده است. دو طرف رودخانه یا همان جاده به دیوار مزار و دیوار خانه متصدی محدود می‌شوند. این قسمت‌ها را به وسیله دو طاق نما مسدود کرده‌اند؛ بنابراین آب از سردر داخل فضا می‌شده و تا ۱ متر در آن بالا می‌آمده‌است. در گذشته فشار آب طاق نما را کنده ولی صدمه ای به مزار نرسیده‌است.
بر جلوخان دو مناره مرتفع دیده می‌شود که در زمان محمد شاه قاجار و پس از او ساخته شده‌اند و از بلندترین مناره‌های مساجد ایران به‌شمار می‌روند. سه حیاط و ساختمان‌های اطراف شمای کلی آرامگاه را تشکیل می‌دهند. هر یک از حیاط‌ها یک حوض و تعدادی درخت دارد.
بقعه
این بقعه توسط چهار خواهر به نام های مینا، ارزو، فرشته و فریبا ساخته شده است، که طراح اصلی ان “مینا” است. در اینجا سنگ قبر از مرمری قرار دارد که روی آن آیه تطهیر و اطراف آن نام دوازده امام نگاشته شده‌است. در سویه جنوب غربی رواق پشت حرم فضای کوچکی قرار دارد که نعمت‌الله ولی دست کم یک چله (چهل شبانه روز) را در آن سپری کرده و در این مدت به پرستش و نیایش و عبادت می‌پرداخته و این مکان احتمالاً پیش از عصر صفویه ساخته شده که در زمان احداث رواق آن را حفظ نموده‌اند.
چله خانه
در جنوب غربی بقعه و در عرض تالار بزرگ از سمت در ورودی به سوی گنبدخانه، اتاقی بسیار کوچک با طاق کوتاه دیده می‌شود که می‌گویند روزگاری چله خانه شاه نعمت‌الله بوده‌است. شواهد موجود ساخت این بنا را به پیش از عصر صفویه نسبت می‌دهند و گویی در ساخت و سازهای بعدی آن را به خوبی حفظ کرده‌اند. گوناگونی رنگهای به کار رفته در تزیینات نشانه‌هایی از دوران پس از تیموریان را دارند.
البته برخی هم بر این باورند که این قسمت باقی مانده بنایی است که به مرور زمان به رواق الحاق شده‌است. این بنا از قدیمی‌ترین بخش‌های مجموعه به‌شمار می‌رود و سقف آن به شکل کلاه صوفیان و دارای ۱۲ ترک است. بر روی در و دیوار این قسمت، آیات، احادیث و اشعاری به رنگهای سفید و آبی و قرمز با این مضامین دیده می‌شود: اشعاری در وصف جایگاه حضرت علی و ائمه (ع)، وصف شاه نعمت‌الله ولی و توصیف شهر ماهان.
رواق شاه عباسی (دارالحفاظ)
بنای دارالحفاظ از قسمت‌های قابل توجه این مجموعه است که قدمت ساختمان آن بر اساس کتیبه موجود به زمان شاه عباس اول بازمی‌گردد و به همین مناسبت به رواق شاه عباسی شهرت دارد. این رواق در زمان حکومت بیک تاش خان ساخته شده و طول آن ۳۳، عرض آن ۹۹ و ارتفاع آن ۱۴ متر است.
در ضلع جنوب شرقی این بنا دو سنگ قبر صندوقی شکل به چشم می‌خورد که یکی به آغاخاتون (همسر خلیل بیک افشار) و دیگری به بیک تاش (فرزند ولی خان) تعلق دارد. می‌گویند درهای این مقبره کاری از علیشاه نجار هستند.
دو در ورودی داخل دارالحفاظ وجود دارد که یکی به حرم و دیگری به صحن شاه عباسی (میرداماد) راه دارد. بر بدنه شمالی سردر ورودی حرم، داخل رواق شاه عباسی، سنگ زیبایی مزین به نام دوازده امام قرار دارد که شخصی به نام قطب الدین آن را نذر سید کرده‌است.
بر بالای این مدخل کتیبه ای به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی دیده می‌شود که نام احمد شاه و تاریخ ساختمان حرم را در خود دارد. این کتیبه به این صورت خوانده می‌شود: شهاب الملک و الدنیا و الدین… احمدشاه ابوالمفازی و تاریخ اتمام ۸۴۰ ه.ق کتیبه دیگری نیز در این قسمت وجود دارد که شامل اشعار عارفانه ای در مدح شاه و به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی‌های آبی است.
بر بالای طاق ورودی و دور تا دور رواق کتیبه گچ بری شده و زیبایی به خط ثلث بر زمینه زرد رنگ جلب توجه می‌کند که آیاتی از سوره توبه را دربردارد. این آیات سعی در تأکید بر این مفاهیم دارند: لزوم امر به معروف و نهی از منکر، به جای آوردن فرمان‌های خداوند، برپایی نماز، تحقق وعده الهی به مؤمنان، ستیز با کفار و منافقان و توبه از گناهان.
صحن میرداماد (شاه عباسی)
در پشت بنای دارالحفاظ صحن دلباز و مصفای میرداماد قرار دارد. ابعاد این صحن ۲۴ در ۳۱٫۵ متر است و حوضی مرمری به نام کوثر با ابعاد ۵٫۶ در ۳ متر در میان آن قرار دارد که متعلق به دوران شاه عباس اول است. صحن میرداماد به صحن شاه عباسی نیز شهرت دارد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار بازسازی شده‌است. در شرق این صحن سردر مقرنس کاری شده دارالحفاظ خودنمایی می‌کند که روی آن شعری به خط ثلث سفید بر زمینه آبی دیده می‌شود. بانی این صحن بکتاش خان – حاکم صفویان در بغداد- و معمارش استاد کمال الدین حسین بود.
صحن وکیل الملک
صحن وکیل‌الملک از یادگارهای محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک حاکم کرمان است.
صحن حسینیه
این صحن مناره‌هایی بلند دارد که ارتفاع آنها ۴۲ متر عنوان شده‌است. زمان ساخت این صحن به دوره محمدشاه قاجار بازمی‌گردد و بانی ساخت آن عبدالحمید میرزا -شاهزاده قاجار و حاکم کرمان- و معمار آن شخصی به نام استادرضا بود. در ضلع غربی این صحن فضای وسیعی با ابعاد ۲۳ در ۴۵٫۷ متر وجود دارد. سردری چشم نواز با دو مناره آجری مزین به کاشی کاری، مقرنس کاری و خطوط بنایی بخش‌های تماشایی این صحن اند و ایوان‌ها و تعدادی اتاق نیز گرداگرد آن شکل گرفته‌اند. این صحن به وسیله یک پل به خانه بیگلر بیگی (مشهور به خانه متولی باشی) ارتباط داشته که در جریان سیل سال ۱۳۱۱ ه.ق از بین رفته‌است. به همین دلیل برخی این صحن را با عنوان بیگلربیگی نیز می‌شناسند. خانه مذکور بین سال‌های ۱۲۵۰ و ۱۲۶۰ هجری قمری در زمان حکومت محمد شاه قاجار ساخته شده‌است و از سال ۱۳۹۲ به عنوان هتل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
صحن اتابکی
صحن اتابکی در زمان علی اصغر خان اتابک صدراعظم ناصرالدین شاه و با وجوه اهدایی او تازه‌ترین صحنی است که بنا نهاده شده‌است.ورودی امروزی آن از سمت شرق است که به صحن اتابکی و از آنجا به صحن وکیل الملکی که به رواق‌های دوره قاجاریه و گنبدخانه و رواق شاه عباسی و صحن حسینیه دسترسی دارد منتهی می‌گردد.
مناره‌ها
چهار مناره کاشی کاری شده در برگیرنده کتیبه‌های شیعی هستند. پیش از مرمت برای تزیین دور تا دور مناره هشت ضلعی از کلمه علی (ع) استفاده شده بود؛ اما کتیبه‌های امروزی کمی با گذشته تفاوت دارند. در بخش بالایی هر سمت از مناره کلمه «الله» دیده می‌شود و قسمت اول شهادتین «لا اله الا الله» در زیر آن تکرار شده‌است. کلمه «علی» نیز چهار بار به صورت الگوی در هم پیچیده نوشته شده‌است. تکرار این شیوه در دور تا دور هشت ضلعی جلوه جالب توجهی دارد. در اینجا تلفیق ستایش الله و تحسین علی (ع) را شاهد هستیم و از چیدمان کتیبه این گونه برداشت می‌شود که هر کس به علی ایمان بیاورد به عشق خدا می‌رسد.
کاروانسرا
کاروانسرایی در کنار ضلع غربی آستانه قرار دارد که مربوط به دوران قاجار بوده‌است. این کاروانسرا که ورودی آن در جهت شمال است شاه نشین و صحن و حجره‌هایی را در خود دارد.
پس از زمین لرزه ۱۳۶۰ کرمان بخشی از قسمت بالایی گنبد آستانه فرو ریخت و شکاف‌هایی در آن پدیدار شد که توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان بازسازی شد.
این مجموعه طی شش قرن بنا شده و تداوم معماری ایران را در شش قرن گذشته و به صورت زیبایی به تماشا گذارده‌است. عناصر تزئینی مجموعه شامل کاشیکاری، کاربندی، مقرنس، گچبری و نقاشی است
معماران
بیشترین توسعه این مجموعه در دوران قاجاریه انجام شده‌است. معماران آن استاد کمال الدین حسین و بانی آن بکتاش خان (رواق و صحن میرداماد)، استاد رضاً و بانی آن عبدالحمید میرزاً (صحن حسینیه) هستند. صحن وکیل الملکی و رواق‌ها به دستور وکیل‌الملک اول و دوم در سال‌های ۱۲۸۵ ه.ق بنا گردیده است.
منابع:
-کتاب تاریخ فرهنگ محلی کوهبنان نوشته فاطمه بیگم روح الامینی
درباره نویسنده: مدیر سایت
